1922 yazında Türk Kurtuluş Savaşı’nın son safhasına gelindiğinde, Mustafa Kemal Paşa Ağustos ortasında taarruz kararı aldı ve bu karar yalnızca başkomutanlık kadrosuyla paylaşıldı.
19 Ağustos 1922’de Ankara’dan Akşehir’e geçen Mustafa Kemal Paşa, 26 Ağustos sabahı düşmana taarruz emrini vereceğini müjdeler. O gece gizlice hazırlanan plan çerçevesinde ordular Afyon bölgesine kaydırıldı; süvari birlikleri Ahır Dağları’nı aşarak Yunan ordusunun arka hattına saldırarak düşman ikmal yollarını kesecekti.
26 Ağustos 1922 sabahı Kocatepe’de Başkomutan Mustafa Kemal Paşa (ellerinde dürbün), hazırlanan taarruzu yönetirken görülüyor. O sabah saat 04:30’da topçu taciz ateşiyle başlayan harekât, 05:00’te yoğun bombardımanla devam etti ve Türk piyadeleri sabah 06:00’ya kadar uzanan süngü hücumlarıyla Tınaztepe, Belentepe ve Kalecik-Sivrisi gibi ilk hedefleri ele geçirdi. Bu ilk gün (26 Ağustos) boyunca birinci ordu güneyden Afyon’a, ikinci ordu kuzeyden Döğer hattına taarruz ederek Yunan mevzilerini derinlemesine aşarken, 5. Süvari Kolordusu düşmanın gerisinde hızlı ilerleyerek demiryolu ve telgraf hatlarını imha etti.
26–28 AĞUSTOS’TA CEPHEDE GELİŞMELER
27 Ağustos sabahı Türk birlikleri Afyon’u kurtararak karargâhları buraya taşıdı ve Yunan savunmasını çökerterek ileri hareketi sürdürdü. 28–29 Ağustos günleri de taarruz sürdü; düşmanın 5. Tümeni çevrilerek kuşatıldı. 29 Ağustos gecesi cephedeki komutanlar Durum Harekatı’nı değerlendirdi ve düşmanın kalan çekilme yollarını kapatarak teslim olmaya zorlanması kararını aldı. Bu plan uyarınca 29 Ağustos gecesi itibarıyla Türk birlikleri Yunan ordusunun çevresini daraltmaya, kuzey ve güney kanatlardan kuşatmaya yönelik manevralar yapmaya başladı. Akşam saatlerinde yapılan son düzenlemelerle 30 Ağustos günü imhaya yönelik son baskın planları tamamlandı.
29 AĞUSTOS 1922 GECESİ: ZAFERE DOĞRU SON HAZIRLIKLAR
29 Ağustos gecesi, Afyon’daki komuta karargâhında Mustafa Kemal Paşa, Fevzi ve İsmet Paşalar son durumu değerlendirdi. Paşa, bu toplantı sonrası “Üçümüz vaziyeti bir defa daha gözden geçirdik ve kesinlikle anladık ki, Türk’ün hakiki kurtuluş güneşi 30 Ağustos sabahı bütün parlaklığıyla doğacaktır” diyerek zaferden emin olduklarını ifade etti. Bunun üzerine komutanlar Yunan ordusunun çekilme yollarını tamamen kapatma ve sabahın ilk ışıklarıyla son bir saldırı başlatma kararını aldı. Sahada birlikler, gece boyu sessizce mevzi değiştirip saldırı düzenine geçiş yaptı; Yunan hatlarındaki keskin noktalar kuşatılarak kapanmaya başladı. Saatler gece yarısına yaklaşırken (yaklaşık 23:00 civarı) Yunan birliklerinin Çalköy yönüne düzensiz bir geri çekilmeye giriştiği gözlendi.
30 AĞUSTOS 1922: ZAFER GÜNÜ (SAAT SAAT)
- Sabahın İlk Işıkları (05:30) – Büyük Taarruz’un başlamasından beri Türk topçuları tüm hatlarda bombardımana devam etti. Bu sırada süvari birlikleri kuzeyde yürüyüşe geçti; Yunan hatlarında açılan boşluktan kuzey cephesi birlikleri düşmanın arkasına girmeye başladı.
- Öğle Öncesi (10:00–13:00) – Türk birlikleri Dumlupınar’da düşmana yandan taarruz ederek kuşatma hattını sıklaştırdı. Yunan komutanları son anda kaçış yollarının kapandığını fark etti; direnme iradeleri zayıfladı. Bu sırada Mustafa Kemal Paşa cephe hattında savaşın seyrini yakından izledi.
- Saat 14:00 – Zafertepe’den bizzat meydan savaşını yöneten Başkomutan Mustafa Kemal Paşa, Türk Ordusu’na hücum emrini verdi. Bu emirle birlikte tüm cephe hattında son büyük hücum başlatıldı. Türk piyadeleri hızlıca ilerlerken topçu ve hava desteği de yoğun şekilde kullanıldı. Türk ordusu gün boyu süren zorlu çarpışmalarla düşman hatlarını parçaladı; Yunanlılar dönüşteki açık alanlarda tuzağa düşürüldü.
- Akşamüstü (19:30’a Doğru) – Gün boyu süren çatışmalar sonunda 19:30’a kadar Başkomutanlık Meydan Muharebesi tamamlandı. Yunan ordusu büyük ölçüde imha edildi veya esir alındı; Yunan 4. ve 12. Tümenleri tamamen, 5. ve 9. Tümenleri kısmen dağıtılmıştı. Dumlupınar bölgesi Başkomutanlık Meydan Muharebesi’nin kesin zaferine sahne oldu. Sahada şarjör sarıp toplanan silahlar, yağmalanmış erzak katarları ve binlerce esir Yunan asker Türk ordusunun zaferini belgeledi.
- Zafer Emri (Akşamüzeri) – Meydan muharebesinin kesin zaferle sonuçlandığı bu kritik anda Mustafa Kemal Paşa, Çalköy’deki yıkık bir evin avlusunda komutanlarla toplandı. Düşman ordusunun peşine düşülmesi ve İzmir’e yönelim kararı alındı. Paşa, bu sırada ünlü emrini verdi: “Ordular! İlk hedefiniz Akdeniz’dir. İleri!”. Bu emre uygun olarak Türk birlikleri üç koldan hızla batıya yönelerek Yunan gerisini kovaladı.
30 Ağustos zaferinin ardından Yunan işgalinin geride bıraktığı tahribatı gösteren fotoğrafta, 1923 Ocak’ında Manisa’da bir grup sivil, harap bir mahallede toplu olarak görülüyor. Büyük Taarruz sonrasında Yunan birlikleri geri çekilirken Anadolu şehirlerini ateşe vermiş; on binlerce ev ve cami yakılıp yıkılmıştır.
Örneğin bir ABD diplomatı, Manisa’da 10.300 ev ile 15 caminin tahrip edildiğini bildirir. Bu manzara, Türk ordusunun 30 Ağustos 1922’de kazandığı zaferin ardından ülke çapında yaşanan büyük tahribatı gözler önüne serer.
