Kars’ta 2017 yılında Osmanlı Mahallesi çalışma programı kapsamında Kars Kalesi eteklerinde bulunan gecekonduların yıkım çalışmaları sırasında ortaya çıkan buzhane Müze Müdürlüğü’nce koruma altına alınarak Koruma Bölge Kurulundan acele koruma kararı çıkarıldı. O dönem konuyla ilgili bir açıklama yapan Kars Müze Müdürü Necmettin Alp, Osmanlı Mahallesi yıkım çalışmalarında ortaya çıkan buzhanenin restorasyonunun yapılarak turizme kazandırılacağını ifade etmişti. Alp, “Kars Kale içi Mahallesinde, Osmanlı Mahallesi çalışma programı kapsamında Sayın Valimizin himayelerinde sürdürülen çalışmalar da tescilsiz yapıların yıkımı için Nisan ayında çalışma başlatılmış, İl Özel İdaresi ekipleri ile Müze Müdürlüğü uzmanlarının denetimindeki çalışmalarda Vaiz oğlu cami temelinde bir yapı kalıntısına rastlanmıştır. Bu yapı kalıntısı 16. yüz yıldan sonra yapıldığını tahmin ettiğimiz buzhane olarak tabir ettiğimiz bir yapıdır” dedi. GAZETECİ AVŞAR YAPIYI TEKRAR GÜNDEME GETİRDİ Fakat yıkımdan sonra Osmanlı Mahallesi fikri rafa kaldırılmış yerine tarihi ve turistik varlıkların yoğun olduğu Kaleiçi bölgesinde yöresel gıda, hediyelik eşya ve turistik ürünlerin satılacağı geleneksel Türk mimarisine uygun inşa edilen Bedesten Projesi'ne geçilmişti. Bu esnada Osmanlı Mahallesi kapsamında gün yüzüne çıkan ve Vaiz oğlu cami temelinde bulunan yapı kalıntısı gazeteci Okan Avşar’ın yazdığı bir yazı üzerine tekrar gündeme geldi. “KARS’TA TURİZM MEZARI” Bu esnada daha önceden bulunan ve tescili olmayan hakkında hiçbir bilgi olmayan yapı gazeteci Okan Avşar’ın “Kars’ta turizm mezarı” başlıklı yazısı üzerine gündeme geldi. Avşar yazısında “Asırlar önce kullanılan kilise olarak yapılan atıl bina, daha sonra buzhane olarak kullanılan yöre halkına uzun yıllar hizmet verdi. Henüz tam tarihi belli olmayan yapı geçtiğimiz yıllar bölgede uygulanan kentsel dönüşüm projesi kapsamında tekrar gün yüzüne çıktı. Ancak tarihi yapı ile ilgili henüz resmi bir çalışmanın yapılmadığı gözlendi.” ifadelerini kullandı. Habere konu olan yapı yaklaşık 4 yıl önce de gündem olmuştu. Bu kez Kars Valisi Türker Öksüz tarafından gerekli açıklama yapıldı ve kurul ile tarihçilerin konuyla ilgili çalışma yapacağını da bildirdi. UZMANLAR YAPININ KİLİSE OLDUĞUNU SÖYLÜYOR Kent tarihçilerinden edinilen bilgilere göre söz konusu yapı bahsedildiği gibi bir “buzhane” değil. Yapı incelendiği zaman kiliselerin vazgeçilmez yapı unsuru olan ‘apsis’ dikkat çekmektedir. Uzmanlara göre bu durum yapının bir kilise olduğunu göstermektedir. 16. YÜZYILDAN DAHA ESKİ Bir diğer dikkat çekilen nokta ise yapının ilk bulunduğu dönemde 16. Yüzyıl sonrası denmesi oldu. Bilindiği üzere Kars’ın 1579 yılında Lala Mustafa Paşa tarafından fethi sonrası tamamı ile Osmanlı Devletine ait bir kent olmuştur. 1840’lı yıllara kadar da Beylerbeyliği olmuş daha sonra ise Erzurum Beylerbeyliğine bağlanmıştır. Bu dönem sonrasında ise Kars’ta yapılan tüm yapılar ve onarılar yapılar belli olmakla beraber kaynaklarda bu yapıdan bahsedilmemektedir. Aktarılan bilgilere göre bu durum yapının 16. yüzyıl öncesinde yapıldığını ortaya koymaktadır. Osmanlı Devleti döneminde fetihten hemen sonra iç kaleye bir kilise inşa edilmiş olması çok düşük bir ihtimal olarak gösterilmekte. Uzmanlar bu duruma gerekçe olarak o dönemde Kars nüfusunda çok yoğun bir Hristiyan ahali olmadığını göstermekte. BİZANS DÖNEMİNE AİT OLABİLİR Yapı ile ilgili hiçbir Ermeni ya da Gürcü kaynak da bilgi-belge olmaması yapı ile ilgili bir bilinmezlik ortaya çıkarmaktadır. Aktarılan bir diğer bilgiye göre Türk, Gürcü ya da Ermeni kaynaklarda yapıdan bahsedilmiyor ise Bizans dönemine ait bir yapı olabilme ihtimali üzerinde duruluyor. KENT YAŞAM